Zo rustig en stil als het buiten is, zo druk en rumoerig is het in de zaal. Honderddertig mensen zijn afgekomen op de eerste inspiratiebijeenkomst van de prijsvraag Brood en Spelen, dinsdagavond 20 maart in Het Kiemkwartier in Klarenbeek. Onder hen boeren en andere landeigenaren, (landschaps-) architecten en andere ontwerpers, natuurorganisaties, overheden en ‘overigen’ als een conceptontwikkelaar. Een diverse groep, die zonder veel schroom op zoek gaat naar partners. Vier ronden speeddaten leveren gelijk first dates op. ‘Ik heb een architect gevonden. Volgende week hebben we onze eerste afspraak’, zegt een landeigenaar die zijn landgoed - ‘het is maar een kleintje, hoor’ - op een duurzame manier wil ontwikkelen en nalaten aan de maatschappij.

‘Coalities van grondeigenaren en ontwerpers is precies wat wij zoeken', zegt Rijksadviseur voor het Landschap en een van de initiatiefnemers van de prijsvraag Berno Strootman in zijn inleiding.
‘Grondeigenaren hebben een locatie waar een plan daadwerkelijk kan worden uitgevoerd, zij kennen het gebied en hebben relaties. Wij willen hen koppelen aan ontwerpers, die bij uitstek in staat zijn om losse ideeën tot een samenhangend plan te smeden.’
Daarom vormen minimaal één grondeigenaar en een geregistreerd ontwerper samen de spil van de deelnemende teams. Natuurlijk is elk team groter. Het kan worden aangevuld met andere eigenaren en ontwerpers en mensen uit andere disciplines, zoals (bedrijfs-)economen, kunstenaars, foodies.

De kranten staan vol met verhalen over de toekomst van het platteland: van doemscenario’s tot diep respect voor de innovatieve landbouwers. Strootman: ‘De behoefte aan radicale, realistische en realiseerbare plannen is groot.’
De leegstaande stallen, dierziekten, krimp en vergrijzing, verduurzaming van de voedselproductie, klimaatverandering, soortendiversiteit, waterberging en omschakeling naar nieuwe energiebronnen – het zijn stuk voor stuk op zijn minst uitdagingen. Maar de prijsvraag maakt het nog iets complexer, want elk idee dat ingediend wordt, moet minimaal betrekking hebben op twee van deze kwesties. Dus alleen akkers vol zetten met zonnepanelen is niet genoeg.

Het prijzengeld, 25.000 euro om een plan uit te werken, is een mooi bedrag. Ex-btw, voegt Strootman toe, dat scheelt al weer.
Het is ook zo op, klonk het uit de zaal. Dat is waar, reageert projectleider Rutger Oolbekkink van Brood en Spelen en moderator van deze avond. Maar de initiatiefnemers en partners zinnen al op vervolgfinanciering. Wat of hoe hangt ook af van de resultaten van de prijsvraag.
De provincie Gelderland neemt vast een voorschot. Een vertegenwoordiger van de provincie meldt ter plekke dat de provincie vanaf december de subsidieregeling Innovatieve Concepten openstelt, waarbij de focus ligt op verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van het Gelderse platteland. De subsidie sluit naadloos aan op de prijsvraag Brood en Spelen, al is het geld niet alleen bedoeld voor deelnemers aan de prijsvraag.
Een mooi voorbeeld van meedenkende overheden, die net als de partners met hun uitgebreide netwerk en kennis, elk idee een flinke steun in de rug kunnen bieden.
Dus kom in beweging. Dat is ook het pleidooi van drie sprekers, die elk op hun eigen terrein aanzetten tot actie.

Jurylid Heleen Lansink is al in beweging gekomen. Zij heeft met haar man Rogier een melkveebedrijf met 85 koeien in de gemeente Haaksbergen. ‘Het maakte ons ongelukkig’, vertelt zij, ‘de constante druk, het produceren onder de kostprijs, de onzekerheid over de toekomst en de kritische verhalen uit de maatschappij.’ Zij besloot het anders te gaan doen: ‘Je moet van je erf af, je vragen op tafel leggen.’ Nu is Lansink ook een bloggende boerin en een actief lid van Boeren van Nederland de social-mediagroep die boeren en burgers meer met elkaar in contact wil brengen. En zij heeft De melktapperij opgericht. Mensen kunnen op haar erf zelf melk komen halen.
Initiatief loont, is haar conclusie. Een collega-boerin, vertelt zij, wilde niet langer dat de kalfjes al na twee weken werden weggehaald. Zij wilde de kalfjes op eigen erf groot brengen, maar zij heeft wel een afzetmarkt nodig. Zij nodigde de directeur van de Albert Heijn uit en legde haar wens op tafel. Het zal nooit, dacht ze, maar het klikte wel. Binnenkort ligt haar kalfsvlees in de plaatselijke AH.
Lansink: ‘Boeren, neem zelf de regie in de hand en wacht niet tot van alles wordt opgelegd’.

Handelen, dus. Dat is ook de boodschap van Hans Peter Benschop, directeur van het Trendbureau in Overijssel en auteur van het essay Verbeelding in schemergebied , geschreven in opdracht van de initiatiefnemers van de prijsvraag.
Van wie moet een betere wereld komen, vraagt Benschop zich af. Niet van ambtenaren en wetenschappers. Zij denken te veel in termen van rampen. ‘Catastrofiel’ beleid, noemt Benschop, hun gedachtegang. De concepten van klimatologen (CO2), economen (markten), biologen (soorten) en demografen (mensen tellen) helpen niet. Dit denken staat in schril contrast met het circulaire leven op het platteland, met zijn dagelijkse beslommeringen. Maar al die meningen, al het beleid, komen wel samen op het platteland. Tot frustratie van de plattelanders.
Er is een alternatief, zegt Benschop: ontwerpend onderzoek. Ontwerpers denken in een vol landschap, zijn gulzig naar de toekomst en niet bang voor weerstand.
Benschop: Voltaire had gelijk: ‘Il faut cultiver notre jardin’. We kunnen beter aan het werk gaan, dan naar theorieën te luisteren. De wereld is complex en er zit niets anders op dan tastend, stap voor stap, het gewoon te proberen. Zo is het landschap ook ontstaan: langzaam met overwinning van tegenstand’.

Vergeet de kunstenaars niet, vult jurylid Erna aan de Stegge aan. Kunstenaars hebben onconventionele ideeën. Neem het plan voor zonnepanelen langs de A15, vlakbij het Windpark Nijmegen. Een schrikbeeld voor visueel gevoelige mensen, zegt Aan de Stegge. Maar niet na de ingreep van kunstproducent Mothership uit Rotterdam (die ook de binnenkant van de Markthal decoreerden). Door de panelen omhoog te plaatsen, komt er op de grond ruimte vrij voor groen. Schaduwplanten, pluktuinen en groenstroken vormen een mooi en educatief landschap onder de panelen.
Het is een van de voorbeelden die Aan de Stegge ontleent aan haar project KUNSTwerkt, dat zij als adviseur bedrijven bij Cultuurmij Oost bedacht. Zij brengt bedrijven, instellingen en overheden in contact met kunstenaars.

En dan verandert de zaal van een aula in een markt van vraag en aanbod. ‘Ik heb al een grondeigenaar gevonden’, zegt een plannenmaker, ‘nu zoek ik nog een architect’.
Er vormen zich groepjes rondom mensen met grond of ideeën. ‘Ik sta in de rij’, zegt een meneer, die geduldig wacht tot hij een mogelijke partner kan spreken.

3 april.........Publicatie 2e Nota van Inlichtingen
17 april........2e inspiratiebijeenkomst Noord-Brabant
18 april.......2e inspiratiebijeenkomst Gelderland/Overijssel
28 mei........Sluiting registratie deelname
1 juni............Inschrijvingstermijn sluit om 12.00 uur
4 juli ............College van Rijksadviseurs maakt uitslag eerste ronde bekend